خزانه جواهرات ملی یک گنجینه بی مانند از گرانبهاتربن گوهرهای جهان و گوشه ای است از هنر 7000 ساله جواهرسازی ایرانیان در قرن های گذشته
بینظیرترین گنج جهان
یکی از بزرگترین، بینظیرترین و گرانبهاترین موزه های جهان، بدون شک موزه خزانه جواهرات ملی ایران است. موزه ای قوانین بازدید از آن بسیار سخت گیرانه و متفاوت با سایر موزه های ایران و دنیا است.
بدون شک می توان این مجموعه جواهر و دست ساخته های آن را جزو یکی از عجایب دنیا به شمار آورد. محل این موزه در خیابان فردوسی نرسیده به تقاطع جمهوری می باشد و در زیر ساختمان بانک مرکزی قرار دارد. در هنگام بازدید افراد بصورت گروهی حرکت دارند و جلوی هر ویترین تنها چند لحظه اجازه ایستادن و بازدید دارید.
بردن موبایل، دوربین، کلید و… به داخل موزه خزانه جواهرات ملی ممنوع می باشد. در زمان نگارش مقاله آخرین بازدید سردبیر سایت شهر گوهرها به سال های قبل از دوران کرونا برمی گردد، چرا که از سال 1399 تا کنون این موزه تعطیل است و متاسفانه بازدید از آن امکان پذیر نمی باشد.
شنیده ها حاکی از آن است که این موزه به ساختمان جدید بانک مرکزی در اتوبان حقانی منتقل خواهد شد و امیدواریم در مکان جدید امکان بازدید بهتر فراهم شود.
در اینجا مقاله ای را از کتابچه راهنمای بانک مرکزی ایران که در هنگام بازدید از موزه به فروش می رسد را برای شما بازگو می کنیم.
به دلیل در دسترس نبودن تمام عکس های خزانه جواهرات ملی، عکس های برترین قطعات را در این مقاله برای شما قرار داده ایم.
البته قبل از شروع مقاله، باید یادی کنیم از مرحوم استاد آقای لموئل آودیان معروف به لئون، استاد برجسته طلا و جواهر سازی و گوهرشناس ایرانی که تنها کارشناس خزانه جواهرات بانک مرکزی ایران در دوران قبل و بعد انقلاب اسلامی بودند.
از آثار برجسته و ماندگار او «نیمتاج یاقوت قرمز» است (عکس فوق) که وزن کل آن 284 گرم است و شامل 9 یاقوت قرمز به وزن 108 قیراط، 488 برلیان به وزن 40 قیراط و 14 مروارید است که در ویترین شماره 23 موزه بانک مرکزی قابل مشاهده است و جزو خزانه جواهرات ملی محسوب می شود.
آودیان تنها کسی بود که به عنوان کارشناس خزانه جواهرات بانک مرکزی ایران در روند تحقیق کاناداییها در خزانه جواهرات، همراه آنان بود و برای اولین بار طرح تخت جمشید و هخامنشی را روی طلا به کار برد.
او کارشناس ارشد خزانه جواهرات بانک مرکزی ایران و عضو هیئت موسسان اتحادیه طلا و جواهر و استاندارد طلا در تهران بود. این هنرمند فقید در کار خود چنان ممتاز بود که برای ارزیابی جواهرات حرم امام هشتم شیعیان از او کمک میگرفتند و تنها کارشناسی است که برای ارزیابی جواهرات حرم امام رضا (ع) دعوت شد،
وی با آقای محسن حسینی که به عنوان کاتب همراه او بود، برای ارزیابی و شناسایی سنگ های قیمتی و جواهرات حرم امام رضا (ع) عازم مشهد شدند.
آودیان بارها از سوی دولت جمهوری اسلامی ایران، بانک مرکزی، اتحادیه طلا و جواهرسازی، موزه ایران باستان و موزه جواهرات ملی و آستان قدس رضوی، به دلیل فعالیتهای هنری خود و خدماتی که به مردم و صنعت طلا و جواهر ارایه داد مورد تقدیر و قدردانی قرار گرفت. روحش شاد.
گنجینه بی مانند
گنجینه بی مانند خزانه جواهرات ملی مجموعه ای از گرانبهاترین جواهرات جهان است که طی قرون و اعصار فراهم آمده است.
هر قطعه از این جواهرات گویای بخشی از تاریخ پر فراز و نشیب ملت بزرگ ایران و مبین ذوق و خلاقیت های هنری مردم این مرز و بوم است که خاطرات تلخ و شیرین شکست ها، پیروزی ها، غرور و خودنمایی ها و فرمانفرمایی همراه با زور و نخوت زمامداران گذشته را تداعی می کند.
شما بازدید کننده عزیزی که به تماشای نفایس گوهرهای این مجموعه بینظیر نشسته اید قبل از اینکه محو تلالوی خیره کننده آن شوید، به علل تاریخی و چگونگی جمع آوری این جواهرات بیندیشید و به مصداق «فاعتبروا یا اولی الابصار» قضاوت تاریخ و وجدان انسان های آگاه و آزاده را در مورد گردآورندگان این جواهرات دریابید و اهداف آنان را از جمع آوری این مجموعه بشناسید، گنجینه حاضر از یک طرف بیانگر فرهنگ و تاریخ کهنسال و پر تلاطم ملت ایران و بخشی از زندگی پر ماجرای گذشتگان و از طرف دیگر معرف فرهنگ این ملت و ذوق و قریحه ایرانیان در ساختن این اشیاء زیبا و با ارزش می باشد.
انگیزه ما از ارائه این جواهرات، شناخت بیشتر فرهنگ و تاریخ ایران است. با این هدف مجموعه حاضر که به ما سپرده شده است در معرض دید شما قرار می گیرد.
اهمیت جواهرات موجود در خزانه جواهرات ملی به ارزش اقتصادی آنها محدود نمی گردد بلکه نمایانگر ذوق و سلیقه صنعت گران و هنرمندان ایران در دوره های مختلف تاریخ و نیز به عنوان میراث تاریخی، فرهنگی و نماینده هنرهای مستظرفه کشور پهناور ما است.
اگر چه این جواهرات و نوادر برای زمامداران و حاکمان در طول تاریخ حکم زینت و زیور را داشته و اغلب شکوه و جلال دربار را نشان می داده است، لیکن پشتوانه قدرت ذخیره خزانه مملکتی نیز محسوب می شده است.
اطلاعات دقیق در مورد کیفیت و کمیت گنجینه جواهرات تا قبل از دوران صفویه در دست نیست و می توان گفت تاریخچه جواهرات ایران از زمان سلاطین صفوی آغاز می شود.
تا قبل از صفویه اقلامی از جواهرات در خزانه دولتی وجود داشته است و بر اساس نوشته های سیاحان خارجی (ژان باتیست تاورنیه، شوالیه شاردن، برادران شرلی، وارنیگ و دیگران) سلاطین صفوی حدود دو قرن (۹۰۷ تا ۱۱۴۸ ه – ق) شروع به جمع آوری نفایس و گوهرها نموده و حتی کارشناسان دولت صفوی جواهرات را از بازارهای هند، عثمانی و کشورهای اروپایی مانند فرانسه و ایتالیا خریداری کرده و به اصفهان پایتخت حکومت می آورده اند.
بنابراین در پایان سلطنت شاه سلطان حسین و با ورود محمود افغان به ایران خزاین دولت توسط مهاجمان افغانی دچار پراکندگی گردید و مقداری از آنها که به وسیله محمود افغان به اشرف افغان منتقل شده بود، پس از ورود شاه طهماسب دوم به همراهی نادر به اصفهان، به چنگ نادر افتاد و از خروج آنها از ایران جلوگیری شد.
بعداً نادر برای پس گرفتن آن قسمت از جواهرات که به هندوستان رفته بود، نامه هایی به دربار هند نوشت اما جواب نامساعد شنید. پس از لشکر کشی نادر به هند (۱۱۵۸ ه – ق) محمد شاه مبالغی نقدینه، جواهر و اسلحه تسلیم نادر کرد.
بخشی از اموال و خزاینی که نادر از هندوستان به دست آورده بود به ایران نرسید و در راه بازگشت به ایران از میان رفت. نادر پس از بازگشت به ایران مقدار قابل ملاحظه ای از جواهر و نوادر را به رسم ارمغان برای امراء حکام و شاهان ممالک همسایه فرستاد.
وی همچنین مقداری از اشیای نفیس و مرصع را به آستان حضرت امام رضا (ع) تقدیم کرد و مقداری را نیز میان سپاه خود تقسیم نمود. در سال ۱۱۶۰ ه – ق و پس از قتل نادر، احمد بیک افغان ابدالی از سرداران نادر، دست به غارت جواهرات خزانه نادر زد.
از جمله این گوهرها که از ایران خارج شد و هرگز بازنگشت الماس معروف “کوه نور” بود. این الماس به دست احمد شاه درانی و رنجیب سینگ پنجابی افتاد.
با شکست رنجیب سینگ از انگلیس “کوه نور” به چنگ کمپانی هند شرقی افتاد و در سال ۱۲۶۶ ه- ق (۱۸۵۰. م) به ملکه ویکتوریا اهداء شد. از آن پس تا زمان قاجاریه، باقی مانده خزاین تغییرات چندانی نیافت.
در دوران قاجار مجموعه جواهرات جمع آوری و ضبط شد و تعدادی از جواهرات به تاج کیانی تخت نادری کره جواهر نشان و تخت طاووس (تخت خورشید) نصب گردید. دو گوهر دیگر یکی فیروزه که از سنگهای قیمتی ایرانی است و از معادن نیشابور استخراج می گردید و دیگری مروارید که از خلیج فارس صید می شد به تدریج به مجموعه اضافه شد.
به موجب قانون مصوب ۲۵ آبان ۱۳۱۶ شمسی قسمت عمده جواهرات به بانک ملی ایران منتقل گردید و سپس جزء پشتوانه اسکناس و بعدا وثیقه اسناد بدهی دولت به بانک بابت پشتوانه اسکناس قرار گرفت.
خزانه فعلی جواهرات در سال ۱۳۳۴ ساخته و در سال ۱۳۳۹ با تاسیس بانک مرکزی ایران افتتاح و به این بانک سپرده شد و اکنون نیز در صیانت بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران است. در زمان انقلاب شکوهمند اسلامی ایران و جنگ تحمیلی این گنجینه نفیس و بینظیر به همت کارکنان متعهد و انقلابی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران حفظ گردید.
در مورد این مجموعه نفیس سخن بسیار می توان گفت اما به یک پرسش نمی توان پاسخ قطعی داد:
بهای این مجموعه چقدر است؟
هیچکس پاسخ این سوال را نمی داند زیرا در این مجموعه گوهرهایی هست که در جهان نظیر ندارد در پاسخ به این سوال فقط می توان گفت مجموعه جواهرات ملی ایران از لحاظ هنری تاریخی و منحصر به فرد بودن در شرایطی است که حتی زبده ترین کارشناسان و ارزیابان جهان هم نتوانسته اند ارزش واقعی یا تقریبی آن را محاسبه کنند.
این گنجینه نفیس و بیمانند با گذشته پرفراز و نشیب خود از قرن ها پیش به دست ما رسیده و سمبل اقتدار، ثروت، هنر و سلیقه ایرانیان است.
اینک شما گنجینه ای از نفایس و سنگ های پر بها را که طی دوران طولانی در کوره پر تلاطم زمان، دگرگونی و شکل گرفته، در پیش رو دارید.
امید است با مشاهده آن به یاد آوریم که در نظام الهی جای تاج و نیم تاج در موزه است و این همه تجربه تاریخی و افتخار ملی است که باید در پاسداشت آن کوشا باشیم.
یکی از برجسته ترین هنرهایی که در جواهرات “خزانه جواهرات ملی” دیده می شود، هنر میناکاری می باشد. تنگ زرین که به بهترین شیوه میناکاری شده است یکی از زیباترین و چشم نوازترین اشیا داخل خزانه جواهرات ملی است که دارای عکس های گل و بوته است و در قسمت بالایی این تنگ مینا عکس چند زن و دختر نیز میناکاری شده است که به جرات می توان گفت این تنگ مینا یکی از زیباترین نمونه های میناکاری ایران است.
این تنگ زرین در گنجه شماره 2 خزانه جواهرات ملی در کنار تعدادی سرپوش های غذا، که همه آراسته به انواع جواهرات هستند، قلیان، کوزه قلیان، تنگ های مینا، قوطی و انفیه دان زرین قرار گرفته است.
در ادامه این مقاله بترتیب گنجه های داخل موزه اطلاعات جواهرات و عکس های برخی از آن ها را برای آشنایی بیشتر شما بازگو میکنیم:
گنجه شماره ۱
این گنجه محتوی بسیاری از قطعات از جمله قلیان، سرپوش های غذا، گلدان، آیینه و اشیای دیگر تجملی است که همه ی آن ها آراسته به جواهرات است.
شماره های ۱۴ ۱۸ و ۴۶: گوی زرین مینا، مخصوص دم اسب.
۳۲ و ۳۶: ملعقه یشم با دسته زرین گوهر نشان.
شماره ۲۴: دبه زرین ،مینا ،آراسته به تخمه زمرد
شماره ۴۴: قاچ زین زرین گوهر نشان با مینا
گنجه شماره ۲:
در این گنجه تعدادی سرپوشهای غذا که همه آراسته به انواع جواهرات شامل قلیان، کوزه قلیان، تنگ های مینا، قوطی و انفیه دان زرین مشاهده می شود.
شماره ۵: تنگ زرین که درباره آن صخبت د.
شماره ۱۸: قوطی زرین آراسته به الماس، هدیه اومبرتو، پادشاه ایتالیا به ناصرالدین شاه.
شماره ۲۷: قلیانی است که به شکل مخصوصی ساخته شده و دهانه آن مانند سر اژدها است و با زیبایی خاصی به گوهرهای گوناگون آراسته شدهاست .
این قلیان در مراسم سلام عید نوروز و دیگر مراسم مورد استفاده شاهان قاجار قرار می گرفت. (ساخت ایران، اوایل سده ۱۳ هـ – ق)
در عکس فوق تنگ مینا، یکی از زیباترین قطعه های خزانه جواهرات ملی، ساخته شده در اواخر قرن 18 میلادی را می بینید.
گنچینه شماره 3
شمعدان مرصع (ساخت ایران اوایل قرن 19م) یکی از زیباترین اثرهای هنری خزانه جواهرات ملی از جنس طلا، آراسته به لعل، زمرد، یاقوت، شرابه های مروارید و آویزهای زمرد است.
ظرافت و زیبایی و اوج هنر در دورانی که کامپیوتر و اپلیکیشن ها وجود نداشته اند در این طراحی و ساخت این شمعدان زیبا موج می زند. تصور کنید زمانی را که در کاخ های شاهان، شب هنگام در دورانی که برق و لامپ وجود نداشته است، هنگام سوختن شمع بر روی این شمعدان جواهر چه تلالو و نور افشانی بر روی دیوارهای کاخ ایجاد می کرده است.
این شمعدان مرصع با جفت خود، در آیین سلام عید نوروز، در دو سوی تخت طاووس (تخت خورشید) قرار داده می شد. این شمعدان بینظیر در گنجه شماره 3 خزانه جواهرات ملی قرار دارد که بغیر از این شمعدان شامل چند سرقلیان و سرپوش های آراسته غذا است.
در عکس فوق یک شمعدان مرصع از قطعه های زیبای هنری خزانه جواهرات ملی را می بینید.
گنجه شماره ۴
این گنجینه علاوه بر تعدادی قندان، قوری، قهوه جوش و سینی های طلا و مینا، یک عود سوز طلای آراسته به لعل (شماره ۳۸) یک قاچ زین گوهر نشان (شماره 29) و یک کوزه قلیان نارگیلی شکل از تخم شتر مرغ که بسیار ظریف حکاکی شده است (شماره 13) را در خود جای داده است.
در عکس فوق کوزه قلیان با تخم شتر مرغ را می بینید.
گنجه شماره ۵
فیروزه یکی از گرانبهاترین گوهرسنگ های ایران در دنیا است و از نظر کیفیت و رنگ رتبه اول را دارد. این گنجه از خزانه جواهرات بانک مرکزی به فیروزه اختصاص داده شده است.
شماره های ۱ ۲ و ۳ کوزه سرنی و سر قلیان سیمین، فیروزه و یاقوت نشان مار پیچی. (ساخت ایران نیمه دوم سده ۱3 هـ – ق)
شماره ۵: جام زرین آراسته به تعداد زیادی فیروزهی خوش رنگ و جور
شماره ۱۰: جقه یا پیش کلاه زرین، آراسته به الماس و فیروزه که دو شیر و خورشید در دو سوی آن قرار گرفته است و در بالای آن نیم تنه برجسته ناصر الدین شاه قرار دارد. این جقه توسط نیر الدوله پیشکش شده است. (ساخت ایران اوایل سده ۱۴ هـ – ق)
شماره 20: شمشیر زرین فیروزه نشان که پشت آن طلای برجسته است و روی آن تماماً آراسته به الماسT فیروزه و لعل و دسته آن از استخوان سفید و آراسته به الماس و یاقوت است. (ساخت ایران سده ۱۰ هـ – ق)
گنجه شماره ۶
محتویات این گنجه تعدادی شمشمیر، خنجر جواهر نشان و سر علم طلا است.
شماره ۱: شمشیری است با غلاف مخمل و بستهای زرین، آراسته به دانه های زمرد، یاقوت و مروارید. این شمشیر به ناصر الدین شاه هدیه شده است. (ساخت انگلستان سده ۱۹ م)
شماره ۵: شمشیری است با غلاف ورشو و قبضه زرین الماس نشان، این شمشیر در جریان تاج گذاری رضا خان پهلوی (۱۳۰۵) از طرف دولت ترکیه اهدا گردید. (ساخت ترکیه سده ۱۴ هـ – ق)
شماره 7: شمشیری است نظامی با غلاف ورشو و قلباقه زرین که دسته آن نیز زرین و الماس نشان است این شمشیر هنگام تاجگذاری رضا خان پهلوی (۱۳۰۵) از طرف دولت شوروی اهدا گردید. (ساخت روسیه، سده ۲۰ م)
در عکس فوق کوزه قلیان قیروزه و یاقوت را می بینید.
گنجه شماره ۷
در این گنجه، جقه ها یا پیش کلاه های بسیار زیبا که تماماً مرصع به جواهرات است قرار دارد.
شماره ۳۳: پیش کلاهی است آراسته به زمرد و الماس
شماره ۴۲: جقه زرینی است آراسته به انواع سنگ های قیمتی
در یکی از کلکسیون های تصاویر فتحعلی شاه، تصویری موجود است که وی را با تاج کیانی نشان میدهد و این جقه به جای جقه فعلی به تاج کیانی نصب شده است.
گنجه شماره ۸
این گنجه، محتوی ساعت ها قوطی ها و قلمدان های آراسته به سنگ های قیمتی است.
شماره ۳ و ۴: دو قلمدان زرین آراسته به الماس.
شماره ۶: ساعت زرینی است با مینای آبی رنگ و آراسته به الماس که به ناصر الدین شاه هدیه شده است.
خزانه جواهرات ملی دارای جقه های بسیار است و در عکس فوق یک جقه مربوط به اوایل قرن 19 میلادی را می بینید.
گنجه شماره ۹
در این گنجه، یک ،تیردان تعدادی، شمشیر، خنجر، سینه بند چرمی و یک جفت قبل دیده می شود که تمام آن ها آراسته به سنگ های قیمتی است.
گنجه شماره ۱۰
این گنجه، محتوی اشیای زینتی از قبیل سنجاق، گل سینه، بند ساعت، جقه پیش سری و گلکمر است که اغلب آراسته به الماس است.
در عکس بالا یک گل سینه مربوط به نیمه دوم قرن 19 میلادی را می بینید.
گنجه شماره ۱۱
این گنجه، محتوی تعدادی اشیای زینتی آراسته به یاقوت و لعل و هم چنین تعداد زیادی ياقوت و لعل پیاده است.
شماره ۳: بر عکس تصور احتمالی ،شما این نیم تاج برای استفاده بانوان درست نشده است، بلکه فتحعلی شاه قاجار کلاه پوست بره خود را با آن زینت می بخشیده است.
شماره ۸: فنجان زرین پایه دار یاقوت نشان
شماره ۹: (ظرف کوچک) یاقوت پیاده به وزن ۱۰۰ قیراط، این یاقوت یکی از بزرگترین ياقوت هایی است که تا به حال دیده شده است.
شماره ۳۲: قداره با دهانه ته و غلاف زرین، آراسته به یاقوت های خوشرنگ برمه ای.
شماره ۳۵: لعل پیاده به وزن ۲۷۰ قیراط که بر سطح زیرین آن هفت اسم کنده شده است.
شماره ۳۸: لعل معروف به “لعل سامری” به وزن ۵۰۰ قیراط، این لعل یکی از بزرگترین لعل های جهان است.
شماره ۵۳: خنجری آراسته به چهل قطعه لعل و مقداری الماس.
گنجه شماره ۱۲
این گنجه، محتوی تعدادی شمشیر، بند شمشیر، یک قبضه تفنگ و یک جفت قبل آراسته است.
در عکس فوق گیره قهوه خوری یاقوت مربوط به قرن 19 میلادی را می بینید.
گنجه شماره ۱۳
در این گنجه انواع مرواریدها دیده می شوند.
وزن شرابه های مروارید ریز ۱۶ کیلوگرم است و در گذشته برای زینت تخت از آن ها استفاده می کردند.
شماره ۱۳، ۲۲ و ۳۷: گردنبند
شماره 3: گل طلای مینا که در وسط آن یک مروارید به وزن ۶۰۰ گرین (حدود ۳۰ گرم) قرار دارد.
گنجه شماره ۱۴
این گنجه محتوی یک کره آراسته به یاقوت، تعدادی قوطی مینا الوان و همچنین مسکوکات و مدال های یاد بودی است.
مدال های مظفرالدین شاه در ضرابخانه بروکسل که در سال ۱۹۰۰ میلادی به یادبود بازدید وی از آن ضرابخانه ضرب شده است.
در عکس فوق خزانه جواهرات ملی کره تزیینی رومیزی مربوط به سال 1879 میلادی را می بینید.
گنجه شماره ۱۵
جالب توجه ترین اشیای این گنجه شماره 15 خزانه جواهرات ملی به شرح زیر است:
شماره 2: آینه ای با قاب طلای مینا، تاج بالای آینه آراسته به الماس، یاقوت لعل و ۵ حبه مروارید است. در میان ترنج بیضی، تصویر ناصرالدین شاه در روزهای جوانی مینا شده و پشت صفحه طلای برجسته قلم زده است. (ساخت ایران، عمل اسدالله شیرازی مورخ ۱۲۸۴ هـ – ق)
شماره ۳: عصای تشریفات حاجب الدوله، عصایی است زرین، مارپیچ، یک راه مینای سرخ و لاجوردی، یک راه الماس فلامک، بر سر عصا یک قطعه زمرد درشت قرار دارد که در وسط آن یک لعل کوچک در قفسه طلا نشانده شده است.
طول عصا ۱۳۳ سانتیمتر است. این عصا در روزهای رسمی توسط حاجب الدوله در پیشاپیش شاه حمل می شد. (ساخت ایران سده ۱۳ هـ – ق)
شماره ۶: جُبّه تاجگذاری که از ابریشم دست بافت زمینه سفید و بوته جقه ای درشت اعلی است. حاشیه آن به پهنای ۶ سانتیمتر مروارید و زر دوزی شده است.
این جبه برای تاجگذاری رضاخان پهلوی دوخته شد و در مراسم تاجگذاری محمدرضا پهلوی نیز در سال ۱۳۴۶ مورد استفاده قرار گرفت وزن مرواریدهای شنل ۲۱/۳۶۶ مثقال است.
شماره ۷: شمشیر با غلاف مخمل آبی، آراسته به الماس برلیان که روی بند شمشیر بسم الله و ان یکاد… بر مخملی آبی نوشته شده و گوهر نشان است.
بر روی تیغه آن در میان یک ترنج عبارت السلطان رضا شاه پهلوی ۱۳۰۴ طلاکوب شده است و این شمشیر به هنگام تاجگذاری رضا خان پهلوی از طرف شیخ خزعل تقدیم شد. (ساخت ایران سده ۱۴ هـ – ش)
شماره ۱۲: شمشیر فتحعلی شاه آراسته به مروارید یاقوت و لعل (ساخت ایران ۱۲۱۲ هـ – ق)
در عکس فوق یک شنل پهلوی مربوط به سال 1304 ه.ق را می بینید.
گنجه شماره ۱۷ (تخت نادری)
این تخت، گرچه به نام تخت نادری خوانده می شود اما هیچ گونه رابطه ای با نادر شاه ندارد. دلایل محکمی در دست است که تخت فعلی در زمان فتحعلی شاه ساخته شده است.
کتیبه هایی که در اطراف محل جلوس بر تخت دیده می شود دارای نوشته هایی است که ساختمان تخت را صریحاً به فتحعلی شاه نسبت می دهد.
قصد فتحعلی شاه از ساختن این ،تخت نشاندان شکوه و جلال دربار خود به هموطنان و نیز به فرستادگان خارجی بود که شاه را در ییلاق های اطراف تهران ملاقات می کردند.
به همین منظور این تخت به صورت قطعات جداگانه و قابل حمل ساخته شده است که جمعاً دوازده پارچه است و تعداد جواهرات آن ۲۶۷۳۳ قطعه است.
در دو مراسم تاجگذاری پهلوی این تخت مورد استفاده قرار گرفت.
در عکس فوق تخت نادری که در اوایل قرن 19 ساخته شده را می توانید ببینید.
گنجه شماره ۱۹
این گنجه محتوی کلاه عباس میرزا، سرداری های مربوط به قاجاریه و از جمله جبه گلابتون و مروارید دوزی شده (شماره ۶) با حاشیه منجوق و مروارید دوزی شده و اشیای آراسته دیگر است.
کلاه عباس میرزا به شکل تاج (شماره ۲۰) از پارچه اطلس و مخمل قرمز است که روی آن مروارید دوزی و پولک دوزی شده است و در بالای آن یک تخمه زمرد درشت با گیلاوی الماس در چنگ طلا نصب شده است.
این کلاه مخصوص عباس میرزا، پسر فتحعلی شاه بوده که در آیین های رسمی و سلام از آن استفاده کرده است. (ساخت ایران، اوایل سده ۱۳ هـ – ق)
گنجه شماره ۲۰
در این گنجه، نشان ها مدال های مرصع دولت های خارجی، تعدادی قوطی، سنجاق و دوات (مرکب دان) آراسته موجود است.
شماره :۳۱ نشان آراسته به برلیان اهدایی آلکساندر دوم، تزار روسیه به ناصر الدین شاه است.
شماره ۹۹: قوطی زرین مینا، اهدایی ویتوریو امانوئل دوم پادشاه ایتالیا به ناصرالدین شاه.
گنجه شماره ۲۱
در این گنجه، قوطی های گوناگون آراسته و ساعت های آراسته دیده می شوند.
شماره ۱: گلدان زرین مینای اعلاء (ساخت ایران ،نیمه نخست سده ی ۱۹ م)
شماره 3: گلدان زرین با بوته گل و شاخ و برگ های زرین لرزان الماس و یاقوت نشان. (ساخت سده ۱۹م)
شماره ۶: قاب قرآن زرین، آراسته به الماس.
شماره ۸: ساعت شکاری زرین، آراسته به الماس و مینا هدیه ملکه ویکتوریا به ناصر الدین شاه. (ساخت انگلستان، سده ۱۹ م)
در عکس فوق کلاه مروارید دوزی شده عباس میرزا مربوط به اوایل قرن 19 را می بینید.
گنجه شماره ۲۲
در این گنجه تعدادی شمشیر ،خنجر و یراق های آراسته اسب دیده می شود.
شماره ۶: شمشیر اهدایی الکساندر دوم تزار روسیه به دولت ایران.
شماره ۱۳: رانکی اسب، آراسته به الماس و یک تخمه درشت سنگ توپاز به وزن ۲۲۰ قیراط.
شماره :۱۲ جقه زرین، آراسته به الماس و یاقوت زرد، مخصوص سر اسب.
گنجه شماره ۲۳
در این گنجه، انواع مختلف سنجاق، گل سینه، کیف زرین الماس نشان، بازو بند، دست بند آراسته و نیز تعدادی اشیا زینتی قرار دارد.
شماره ۱۵: سه عدد سنجاق با صدف های بسیار درشت که به شکل اردک و قو ساخته شده است.
شماره ۱۹: بازو بند با پنج عدد سنگهای قیمتی رنگی اعلا
شماره های ۶۹، ۷۲، ۷۸ و ۷۹: گل های سینه زرین مینا که به شکل حشره و گل است و داخل هر کدام از آن ها ساعت کوچکی نصب شده .است (کار فابرژه معروف سده ۱۹م)
گنجه شماره ۲۴
این گنجه، محتوی الماس پیاده، از یک قیراطی تا ۱۵۲/۱۶ ،قیراطی، به رنگ ها و تراش های مختلف و هم چنین تعدادی اشیای آراسته به الماس است.
در میان این سنگ ها به ۶۲ نوع تراش مختلف بر می خوریم و از ساده ترین تراش گرفته تا تراش های بسیار کمیاب از قبیل بریولت و جوبیلی (Jubilee & Briolette) در میان آنها یافت می شود.
شماره ۱۹: شمشیر جهان گشای نادری شمشیری است زرین که روی دسته کترگه و قلباقه ها و غلاف آن ۱۸۶۹ قطعه الماس فلامک نشانده شده است و پشت آن تصویری از فتحعلی شاه قاجار با رقم “السلطان فتحعلی شاه قاجار” مینا کاری شده و دو مصراع زیر به خط نستعلیق بر آن دیده می شود:
این تیغ جهانگشا که کان گوهر است
گردون قتال را هلال ظفر است
و دو مصراع دیگر از این رباعی تراشیده و محو شده است.
در قلباقه نخستین تصویر نیم تنه عضدالدوله و در قلباقه دوم تصویر نیم تنه کامران میرزا، پسران فتحعلی شاه و با چهار رقم خورشید مینا کاری شده است و متن پشت غلاف، مینای گل و بوته است.
در پشت پارچه ته غلاف، تصویر عبدالله، نقاش و مینا ساز دربار فتحعلی شاه، مینا شده است و زیر آن نوشته اند:
این چهره که در تراز شاهنشاه است تمثال یکی چاکر کارآگاه است
تا آب بقا بنوشد از کام ملک افتاده به پای شاه، عبدالله است
در ته غلاف نیز مجلس شکاری مینا کاری شده است، به انضمام کرمک زرین که با ۱۲ قطعه الماس فلامک بر روی آن مرصع شده است.
این شمشیر یکی از سلاح های مشهور ملی ایران است که به نام شمشمیر جهان گشای نادری معروف است که پس از جهان گشایی های نادر به جواهر آراسته شده و در خزاین ایران محفوظ مانده است و بیشتر شاهان ایران و نیز رضاخان پهلوی در تاجگذاری از این شمشیر استفاده کرده اند.
شماره ۲۳: چند عدد برلیان رنگی که سه عدد سیاه، یکی قرمز، دو عدد زرد و یکی گلبهی است.
شماره ۲۴: تعدادی یاقوت کبود رنگ اعلاء که وزن بزرگترین سنگ ۱۴۱/۹۱ قیراط است.
شماره های ۳۲ و ۳۳: الماس های زرد که از کانهای Cape آفریقای جنوبی به دست آمده و ناصر الدین شاه در سفر سوم فرنگ، آن ها را خریداری کرده است.
پنج عدد از این الماس ها که وزن آنها از ۱۰۰ قیراط تجاوز می کند در سال های اخیر از طرف نشریه “آیرو پسران” به نام (الماس زرد ایرانی) خوانده شده است.
وزن آنها به قرار زیر است: ۱۵۲/۱۶، ۱۲۳/۹۳، ۱۱۴/۲۸، ۱۳۵/۳۴ و ۱۲۱/۹۰ قیراط که سنگ آخری به حالت طبیعی منشوری باقی مانده است و فقط بر هشت سطح آن پخ های زیر تراشیده شده است.
شماره ۳۶: الماس بزرگ میانه به وزن ۱۱۵/۰۶ قیراط که به “تاج ماه” معروف است.
شماره۴۶: چهار سنگ قیمتی رنگین، یکی یاقوت کبود ۱۹۱/۵۸ قیراطی، یک یاقوت زرد ۱۱۹/۰۴ قیراطی، یک گارنت قرمز مایل به قهوه ای ۱۳۰/۵۷ قیراطی و یک کریسوبریل ۱۴۷/۵۹ قیراطی
در عکس فوق جقه زمان ساخته شده در نیمه دوم قرن 19 را می بینید.
گنجه شماره ۲۵
در این گنجه، قبضه تفنگ و تیرکش آراسته و تعدادی شمشیر و خنجرهای آراسته به انواع جواهرات دیده می شود.
گنجه شماره ۲۶
این گنجه محتوی جواهراتی است که برای استفاده خاندان پهلوی اختصاص داده شده بود. در سال ۱۳۱۷ به هنگام ازدواج اول محمد رضا پهلوی تصمیم گرفته شد برای خاندان پهلوی جواهراتی ساخته شود، لذا به وسیله جواهر سازان ایرانی و فرانسوی تحت نظر هئیتی تعدادی از جواهرات موجود ساخته شد و مورد استفاده قرار گرفت.
در سال ۱۳۳۷ نیز چند پارچه دیگر به جواهرات موجود اضافه گردید. در سال ۱۳۴۶ مقدار دیگری به وسیله جواهر سازان فرانسوی به مناسبت تاجگذاری ساخته شد و تمام گوهرهای مورد استفاده نیز از خزانه جواهرات انتخاب گردیدند.
شماره ۱: گردنبند پلاتین، آراسته به ۱۰ قطعه زمرد درشت، ۴۸۳ قطعه برلیان و ۴ عدد مروارید اعلاء، که دو مروارید میانه هر کدام به طول ۲۹میلی متر هستند. (ساخت سال ۱۳۴۶)
شماره ۲: نیمتاج پلاتین، آراسته به ۳۲۴ قطعه الماس ریز و درشت که یک قطعه الماس صورتی کم رنگ ۶۰ قیراطی معروف به نورالعین در وسط آن قرار دارد. (ساخت سال ۱۳۳۷)
شماره ٩: سینه ریز پلاتین آراسته به ۲۴۶ قطعه الماس بیرنگ و ۷ قطعه الماس درشت زرد آفریقایی است. (ساخت سال ۱۳۴۶)
شماره ۱۴: نیمتاج آراسته به ۲۹۴ قطعه الماس و ۷ قطعه زمرد درشت. (ساخت سال ۱۳۳۷)
شماره ۲۵: سینه ریز پلاتین آراسته به ۴۶۹ قطعه الماس که ۹ قطعه آن تراش بریولت داشته و این نوع تراش بسیار کمیاب است. (ساخت سال ۱۳۱۷)
شماره ٣٨: سنجاق سینه آراسته به یاقوت برمه ای و الماس. (ساخت نیمه دوم قرن ۱۹ میلادی)
در عکس بالا نیم تاج زمرد را می بینید.
گنجه شماره ۲۷
این گنجه، محتوی سنگ های بسیار درشت زمرد، از ۱۰ تا ۳۲۰ قیراطی و نیز تعدادی اشیای آراسته به زمرد است.
شماره ۱: تنگ زرین با مینای سبز و آبی، آراسته به خطوط افقی منظم و گل های الماس با چهار گیلاوی یاقوت که در اطراف سرپوش آن چند حبه مروارید درشت امرودی آویزان است و در قبه سرپوشر یک قطعه یاقوت خوش رنگ نصب شده است. (ساخت ایران، اوایل سده ۱۳ هـ – ق)
شماره ۵: ساعت طلایی با یک قطعه زمرد ۵۵ قیراطی
شماره ۱۱: انفیه دان زمرد بسیار اعلاء که از ۹۲ قطعه ی زمرد خوش رنگ و صاف تشکیل شده است.
شماره ۳۱: گل سینه با یک تخمه زمرد بسیار اعلاء ۱۵۰ قیراطی.
گنجه شماره ۲۸
در این گنجه که یکی از دوست داشتنی ترین قسمت های موزه خزانه جواهرات ملی است، سپر آراسته نادر شاه و هم چنین تعدادی شمشیر و قمه دیده می شود.
شماره ٣: سپر نادر شاه که از پوست کرگدن ساخته شده است و مکلل به گلهای درشت و ریز آراسته به یاقوت، الماس، لعل و زمرد است. (سده ۱۱ هـ – ق)
شماره ۷: شمشیر اهدایی سلطان عثمانی، با غلاف چرم برقی مشکی و دسته آراسته به الماس، به همراه یک شرابه گلابتون آراسته و شب بند مزین به تکمه های الماس با تیغه جواهر دار هندی اعلاء.
این شمشمیر در سال ۱۲۷۷ هـ – ق از طرف سلطان عثمانی به ناصر الدین شاه هدیه شد. (ساخت استانبول سده ی ۱۳ هـ – ق)
در عکس بالا سپر نادری، یکی از زیباترین و هنری ترین قطعه های خزانه جواهرات ملی را می بینید.
گنجه شماره ۲۹
محتویات این گنجه عبارت است از آفتابه و لگن طلای مینا (شماره ۱۵)، آینه سفری فتحعلی شاه (شماره ۲۸) قهوه خوری های آراسته، کمربندهای زیبای آراسته (شماره های ۴۵ و ۵۸) یک جفت چفت آراسته به یاقوت های کبود اعلاء و اشیای زینتی دیگر.
گنجه شماره ۳۰
این گنجه، محتوی مقداری سنگ های زمرد تراشیده و نتراشیده و هم چنین تعدادی اشیای آراسته به زمرد است.
شماره ۵: نیم تاج اهدایی دولت انگلستان است که آراسته به برلیان و زمرد می باشد و در زمان فتحعلی شاه قاجار به یکی از همسران وی هدیه شد (ساخت انگلستان)
شماره ۳۵: قمه با غلاف زرین که یک روی آن قلم زده مکلل به زمرد، دسته شیر ماهی و کلاف سیمین است. این قمه در محرم سال ۱۳۱۵ هـ – ق. توسط صنيع الممالک ساخته شد. این قمه در سال ۱۲۹۱ هـ – ق در سفر مغان، حاجی رضا قلی پیشخدمت پیشکش کرد و دو سال بعد از جلوس مظفرالدین شاه مرصع شد. (ساخت قفقاز، ترصیع در تهران)
شماره ۴۸: شمشیر با دسته غلاف، نقاب و حافظه تمام زرین که آراسته به سنگ های زمرد، لعل، یاقوت کبود، یاقوت سرخ و تعداد زیادی الماس است. بر پشت غلاف در داخل ترنجی به خط نستعلیق چنین قلم زده اند:
به مبارکی و میمنت جهت وجود مسعود اعلیحضرت قدر قدرت ظل الله فی الارضین شاهنشاه عالم پناه در زرگر خانه مبارکه تمام شد. (میرزا علینقی زرگر باشی ۱۳۰۶)
این شمشیر در شب سوم رمضان ۱۳۱۲ هـ – ق، از طرف میرزا علی اصغر خان امین السلطان، اتابک اعظم، به ناصر الدین شاه پیشکش شد. در تاجگذاری محمد رضا پهلوی نیز این شمشیر مورد استفاده قرار گرفت.
در عکس فوق آفتابه و لگن ساخت اواخر قرن 19 میلادی را می بینید.
گنجه شماره ۳۱
این گنجه، محتوی اشیای تجملی از قبیل قلیان و سر قلیان، سرپوش های غذا، سینی های زرین و بطری های زرین مینا است.
شماره ۱۱: تنگ زرین که با نقوش بسیار ظریف، مینا شده است (ساخت ایران)
شماره ۳۱: تنگ زرین کعب دار که روی آن گل های سبز و سفید مینا شده است. (ساخت هند، سده ۱۱ هـ – ق)
شماره ۳۳: آفتابه و لگن طلا که روی آن با مینای الوان رنگ آمیزی شده و مصور به عکس حیوان و گل های صورتی بسیار زیبا است (ساخت ایران اوایل سده ۱۳ هـ – ق)
شماره ۳۴: سینی طلای مدور لب کنگره که با مینای الوان و با نقوش اسلیمی و گل و بوته و با خطوط مینای سبز به وسیله میرزا بابا، نقاش معروف زمان فتحعلی شاه مینا شده است و در وسط آن اشعاری در مدح فتحعلی شاه دیده می شود. این سینی مخصوص آوردن تاج کیانی به حضور شاه وقت بوده است. (ساخت ایران ۱۲۴۳ هـ – ق)
گنجه شماره ۳۲
این گنجه، محتوی چند سرپوش غذای آراسته ،چند قهوه خوری آراسته و نیز یک شمعدان آراسته است که لنگه دیگر آن در گنجینه شماره ۳ قرار گرفته است.
گنجه شماره ۳۳
این گنجه، محتوی تعدادی اشیای تجملی تماماً آراسته به سنگ های قیمتی از قبیل تنگ آفتابه و لگن آینه، قلیان، سرپوش غذا، کارد و دسته کارد، جا باروتی و کاسه است.
شماره :۱۸ آفتابه و لگن زرین، آراسته به زمرد، یاقوت و الماس که دور دهانه لوله آن آویز مروارید دارد و از اشیای بسیار نفیس و جالب توجه خزانه است. (ساخت ایران اوایل سده ی ۱۳ هـ – ق)
شماره ۱۹: گلاب پاش زرین مینا، آراسته به یاقوت، الماس و زمرد.
در عکس فوق یک تنگ مرصع مربوط به نیمه دوم قرن 19 میلادی را می بینید.
گنجه شماره ۳۴
شماره ۱: تاج مورد استفاده رضاخان و محمد رضا پهلوی، این تاج از طلا و نقره ساخته شده و آراسته به الماس های بسیار اعلاء، تخمه های درشت زمرد، یاقوت کبود و مروارید است.
کلاه تاج ابره مخمل قرمز است و در قبه آن یک تخمه زمرد خیاره در چنگ نشانده قرار دارد. تاج در چهار طرف دارای چهار کنگره ی پله پله به شکل تاج های شاهنشاهان ساسانی است که در وسط و زیر کنگره ی پیشین آن، خورشیدی زرین با شعاع های الماس نشان و تخمه الماس زرد درشت نصب شده است و در پشت همین کنگره، جقه پایه دار اسلیمی و در پشت آن پر قو قرار دارد.
شمار گوهرهای نشانده شده بر تاج چنین است:
۳۳۸۰ قطعه الماس به وزن ۱۱۴۴ قیراط
۵ قطعه زمرد به وزن ۱۹۹ قیراط و ۲ آنه.
۲ قطعه یاقوت کبود به وزن ۱۹ قیراط
۳۶۸ حبه مروارید غلطان جور.
وزن تاج از زر و گوهر و مخمل با هم ۴۴۴ مثقال، یعنی در حدود دو کیلو و هشتاد گرم است. تاجی که قبلاً در تاجگذاری های دوران ،قاجار به کار می رفت، تاج کیانی بود، ولی رضا خان پهلوی مایل نبود در تاجگذاری خود از آن استفاده کند.
از این روی، در سال ۱۳۰۴ خورشیدی گروهی از جواهر سازان ایرانی زیر نظر سراج الدین جواهری، جواهر ساز معروف قفقازی و جواهر ساز امیر بخارا که از روسیه به ایران مهاجرت کرده بود، از گوهرهای منتخب تاج مزبور را ساختند و رضا خان و محمد رضا پهلوی برای تاجگذاری های خود از آن استفاده کردند.
در عکس فوق تاج پهلوی یکی از مهمترین فطعه های خزانه جواهرات ملی ساخته شده در سال 1920 میلادی را می بینید.
گنجه شماره ۳
یکی از محبوب ترین و مهم ترین الماس های موزه خزانه جواهرات ملی بدون شک الماس معروف به دریای نور، بزرگترین الماس صورتی جهان است.
شاید این الماس در میان جواهرات ملی ایران، مقام اول را دارا باشد. این الماس معروف و الماس کوه نور، ظاهراً به علت قرابت نام، پیوسته یک زوج به شمار می آمده اند در حالی که از نظر تراش و رنگ هیچ وجه مشترکی با یکدیگر ندارند.
هر دو گوهر از آن نادر شاه بود، اما الماس کوه نور بعد از مرگ نادر شاه توسط احمد شاه درانی به افغانستان برده شد.
بعد از احمد شاه به شاه شجاع منتقل شد و پس از شکست شاه شجاع به دست سردار هندی ملقب به شیر پنجاب، الماس مزبور به تصرف سردار نامبرده درآمد.
این گوهر بعدها به دست کمپانی هند شرقی افتاد و بدان وسیله به دربار انگلستان راه جست و به ملکه ویکتوریا هدیه گردید. هم اکنون این گوهر در تاج سلطنتی انگلستان نصب است.
الماس دریای نور پس از قتل نادر شاه، به نوه او شاهرخ میرزا رسید و سپس به دست امیر اعلم خان خزیمه و بعدا به دست لطفعلی خان زند افتاد.
هنگامی که لطفعلی خان زند به دست آقا محمد خان قاجار شکست خورد، گوهر مزبور به گنجینه جواهرات قاجار منتقل گشت. ناصر الدین شاه معتقد بود این گوهر از گوهرهای تاج کوروش بوده است و خود او بسیار به این گوهر گرانبها علاقه داشت و زمانی که آن را به کلاه و گاهی به سینه خود نصب می کرد و حتی تولیت دریای نور را منصبی مخصوص قرار داد و این افتخار مهم را به اعیان و بزرگان کشور محول می داشت.
دریای نور بعدها داخل موزه دولتی گردید و اینک زینت بخش خرانه جواهرات ملی است. وزن دریای نور ۱۸۲ قیراط است و رنگ آن صورتی است که کمیاب ترین رنگ الماس است.
در سال ۱۳۴۴ هنگام بررسی جواهرات ملی توسط دانشمندان کانادایی، درباره این گوهر نکته بسیار جالب توجهی کشف شد: تاورنیه، سیاحت گر و جواهرشناس معروف فرانسوی در کتاب خود از الماس صورتی رنگی به وزن ۲۴۲ قیراط سخن می گوید و اشاره میکند که در سال ۱۶۴۲ میلادی آن را در شرق دیده است و نقشه و اندازههای آن را نیز در کتاب شرح می آن را Grand Table Diamanta (الماس یا لوح بزرگ) می نامد.
رنگ و شکل این الماس توجه دانشمندان کانادایی را جلب کرد و ایشان معتقدند الماس دریای نور و نورالعین در اصل یک قطعه الماس بوده و بعداً آن را به دو تکه قسمت نموده اند که تکه بزرگ آن دریای نور نام گرفته و تکه کوچک آن که به وزن ۶۰ قیراط است نورالعین نامیده شده و در حال حاضر در وسط نیم تاج شماره ۲ گنجه ۲۶ قرار دارد.
در عکس بالا بزرگترین الماس صورتی دنیا، الماس دریای نور را می بینید.
شماره 3: کمربند زرینی است که با تخمه زمرد درشت به رنگ سبز روشن پخدار، به وزن ۱۷۵/۵ قیراط و در دور آن ۶۰ قطعه الماس برلیان و ۱۴۵ قطعه الماس فلامک نشان شده است.
بند زربافت آن به طول ۱۱۹ سانتی متر و به پهنای ۴ سانتی متر است. در دو سر کمربند لوله های متعدد برای کوتاه و بلند کردن کمربند و دو میلک و دو سگک زرین نصب شده است.
در تاجگذاری رضاخان پهلوی این کمربند با همان وضع مورد استفاده قرار گرفت ولی در تاجگذاری محمد رضا پهلوی با تعویض بند، مورد استفاده واقع شد. (ساخت ایران، نیمه دوم سدهی ۱۳ هـ – ق)
شماره ۴: جقه نادری آراسته به الماس و زمرد، که در وسط آن یک تخمه زمرد دامله ای درشت و خوش رنگ نصب شده است. در زیر جقه سه آویز زمرد خوش رنگ امرودی آویخته شده است.
قسمت بالای جقه نادری هفت شقه است و در دو طرف شقه ها نیز دو ریسه و برگ و گل الماس نشان ساخته اند و از نوک شقه های جقه، دو آویز زمرد بسیار اعلای سعیدی امرودی آویخته شده است.
در بالای تخمه وسط هلال الماس نشان و در پایین، در دو سو، شبیه درفش، طبل، لوله توپ و سرنیزه روی زره زرین نصب شده است. پارچه درفش به سه ردیف الماس و زمرد کم رنگ تقسیم شده است.
تمام جقه نادری آراسته به الماس های فلامک خوش آب و درشت و ریز است. رضاخان پهلوی گاهی از جقه مزبور استفاده می کرد. وزن جقه 33 مثقال و 16 نخود است. (ساخت ایران، سده 12 ه.ق)
شماره ۵: گرز تشریفات از طلای آراسته، اهدایی اهالی آذربایجان در موقع تاجگذاری رضاخان پهلوی، در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ماه ۱۳۰۵.
این گرز زرین ۷۹ سانیتی متر طول دارد و آراسته به الماس است. در سر آن کره مدوری از زر است که به خطوط و تقسیمات جغرافیایی منقسم شده است و قطعات پنچگانه کره زمین و اسامی آنها را بر آن حک کرده اند.
سه شیر و خورشید در اطراف کره ساخته اند که شیرها به دست راست خود تاج آراسته لب کنگره را که دو تل آراسته به الماس دارد گرفته اند.
از زیر پای شیرها که اول چوبه گرز است هشت ردیف دوره که به واسطه زه های طلا از یکدیگر جدا شده است، شبیه گل و برگ آراسته به الماس قرار دارد. در دوره آن آیه ای از قرآن و اشعاری نیز در مدح رضاخان پهلوی نوشته شده و در پایین آن ذکر شده است:
تقدیم از طرف جان نثار اهالی آذربایجان به پیشگاه مقدس همایونی (ساخت تبریز، ۱۳۰۵ شمسی)
شماره ۶: سر دوش گلدوزی از زر، هر کدام با دو قطعه زمرد که در سال ۱۳۴۶ برای تاجگذاری محمد رضا پهلوی درست شد.
در عکس فوق جقه نادری که در نیمه دوم قرن 19 ساخته شده است را می بینید.
گنجه شماره ۳۵
شماره ۱: تاج مورد استفاده فرح پهلوی، این تاج در سال ۱۳۴۶ از میان جواهرات ملی توسط شرکت ونکلیف اند آرپل ساخته شد.
بدنه این تاج از پلاتین و تعداد سنگ های قیمتی آن به شرح زیر است:
قطعه الماس برلیان ۱۴۶۹
قطعه زمرد ۳۶
قطعه لعل 2
قطعه یاقوت ۳۴
قطعه مروارید ۱۰۵
وزن این تاج ۹۰ / ۱۴۸۰ گرم است.
شماره ۴: از میان اشیای دیگری که در گنجه شماره ۳۵ مشاهده می شود می توان به قلاب کمری اشاره کرد که آراسته به ۸۴ قطعه یاقوت اعلای برمه ای است.
گنجه شماره ۳۶
شماره ۱: تاج فتحعلی شاه معروف به تاج کیانی که آراسته به الماس، زمرد، یاقوت و مروارید است. این تاج در زمان فتحعلی شاه ساخته شد و مورد استفاده سلاطین قاجاریه قرار گرفت.
این تاج اولین تاجی است که پس از دوران شاهنشاهی ساسانی به این صورت ساخته شده است. (ساخت ایران ۱۲۱۲ هـ – ق)
شماره :۴ گرز طلا، آراسته به لعل و الماس که هم زمان با تاج کیانی ساخته شده است.
در عکس فوق تاج کیانی یکی از زیباترین تاج های موزه خزانه جواهرات ملی که در اوایل قرن 19 میلادی ساخته شده را می بینید.
گنجه شماره ۳۷ (کره جواهر نشان)
این کره در سال ۱۲۹۱ هجری قمری، به دستور ناصرالدین شاه توسط گروهی از جواهر سازان ایرانی به سرپرستی ابراهیم مسیحی از جواهرات پیاده ای که در خزانه موجود بود ساخته شد.
وزن خالص طلای به کار رفته در این کره ۳۴ کیلوگرم و وزن جواهرات آن ۳۶۵۶ گرم است.
تعداد کل جواهراتی که در روی کره نصب شده بالغ بر ۵۱۳۶۶ قطعه است. پیدا کردن کشورهای مختلف در میان برق سنگ های گوهرها کار مشکلی است، زیرا به نظر می آید مهارت سازنده آن در جواهر سازی بیش از نقشه کشی بوده است.
دریاها در روی کره، به وسیله ی زمرد و خشکی ها به وسیله یاقوت نشان داده شده است. آسیای جنوب شرقی ایران انگلستان و فرانسه با الماس، هندوستان با یاقوت روشن و آفریقای مرکزی و جنوبی با یاقوت کبود مشخص شده است.
خط استوا و سایر خطوط جغرافیایی با الماس و یاقوت ریز نشان داده شده است. قطر کره تقریباً (دو پا ۶۶ سانتی متر) است و روی پایه ای که تماماً از طلای آراسته به جواهرات است، قرار دارد.
تخت طاووس تخت (خورشید)
به فرمان فتحعلی شاه در سال ۱۲۱۶ هجری قمری تختی عظیم و مجلل به مباشرت نظام الدوله محمد حسین خان صدر اصفهانی فرمانفرمای اصفهان با جواهر و طلای موجود در خزانه ساخته شد و به مناسبت نقش خورشید مرصعی که در صدر تخت تعبیه شده است به نام تخت خورشید معروف گردید.
تخت خورشید سال ها به همان نام نامیده می شد تا اینکه فتحعلی شاه با طاووس تاج الدوله ازدواج کرد. از همان زمان به مناسبت نام او تخت به نام طاووس مشهور شد و بعضی از ایرانیان می پنداشتند که تخت مذکور همان “تخت طاووس” هند است و با مقایسه و توصیفی که تاورنیه از تخت طاووس کرده و آنچه خود از تخت طاووس موجود دیده و استنباط کرده به این نتیجه رسیده که ادعای مدعیان باطل است و برای اطمینان و تایید نظر خود با ناصر الدین شاه مذاکره و از ایشان استفسار کرده و مطمئن شده است که تخت طاووس به امر فتحعلی شاه ساخته شده و به نام همسر او طاووس خانم تخت طاووس نامیده شده است.
پس از درگذشت فتحعلی شاه سال ها بعد ناصر الدین شاه که در ضبط و ربط جواهر و نفایس سلطنتی عنایت خاص داشت دستور داد تا تخت یاد شده را تعمیر کرده و تغییراتی جزئی در شكل ظاهر آن دادند از جمله اشعاری که مضمون آنها کیفیت تعمیر تخت به امر ناصر الدین شاه است.
در کتیبه اطراف تخت به خط نستعلیق خوش در مصراع های مجزا از یکدیگر روی زمینه زر به مینای لاجوردی نگاشته شده است. این مصراع ها فعلا مرتب و دنبال یکدیگر نصب شده است و پیداست در تعمیر بعدی آنها را در جای خود نشانده اند.
تخت مذکور تا سال ۱۳۶۰ در تالار کاخ گلستان نگهداری می شد در تاریخ ۱۳۶۰/۰۶/۱۷ به خزانه جواهرات بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران انتقال یافت تا همواره با توجه به تجانس این تخت با جواهرات موجود در خزانه موضوع قانون ۱۳۱۶ شمسی) نگهداری شود.
در عکس فوق نمای روبروی تخت طاووس یکی از بزرگترین و ارزشمند ترین قطعه های داخل موزه خزانه جواهرات ملی که در اوایل قرن 19 میلادی ساخته شده را می بینید.
برای خواندن مقاله های دیگر درباره سنگ های گرانبها و نیمه گرانبها، معدن، الماس های تاریخی و مرتبط با دنیای طلا و جواهر در سایت شهر گوهرها می توانید به بخش مقاله ها در سایت شهر گوهرها سر بزنید.
هم اکنون می توانید این مقاله را از طریق واتساپ و تلگرام… به اشتراک بگذارید: