زمرد با رنگ سبز خیره کننده خود یکی از چهار نگین گرانبهای دنیا به حساب می رود و زمردهای کلمبیا در دنیا جزو معروفترین و پرطرفدارترین ها هستند
در یک نگاه
- خانواده سنگ: بریل
- ساختار بلورین: هگزاگونال
- ترکیب شیمیایی: Be₃Al₂SiO₆
- انکسار نور: 1.5V
- انکسار مضاعف: دوبل
- سختی: 7/5 – 8
- وزن مخصوص: 2/72
- شفافیت: شفاف
زمرد یکی از چهار نگین گرانبهای دنیا به حساب می رود. اگر آن دارای رنگ سبز مرغوب باشد و در خود ناخالصی های نادر داشته باشد، ممکن است از برلیان و یاقوت قرمز (دیگر اعضای نگین های گرانبها ) نیز گرانتر به فروش رود. زمرد به هفت رنگ در جهان دیده می شود که مهمترین آنها رنگ سبز سیدی محسوب می شود.
نگینی با رنگی دلپذیر و لطافت بخش که از 3500 سال قبل از میلاد مسیح تا به امروز مورد استفاده مردم در سراسر دنیا است. اولین مکان استخراج زمرد در نزدیکی دریای احمر در مصر بوده و فراعنه مصر از این سنگ به صورت انبوه در جواهرات خود استفاده می کردند.
مهمترین ملکه ای که در طی تاریخ با زیورالات با شکوه خود جهان و باستانشناسان را متعجب کرده، کلیوپاترا ملکه مصر است. پلینی در کنار نوشته های خود که در مورد سفرها و کشف های اسکندر کبیر یاد کرده، به علاوه از وجود متعدد زمرد نیز ذکر می کند و از چگونگی معادلات تجاری می نویسد.
در کتاب خاطرات مارکو پولو، او به وضوح از این نگین و اهمیت آن در تجارت و اقتصاد کشورهایی مانند مصر و هند صحبت کرده است.
علاوه بر مصری ها، یونانی ها و اروپایی ها، ایرانیان نیز از شکوه و زیبایی این نگین در عجب بودند و بسیار دوستش داشتند. زمرد مرغوب را اغلب به رنگ سبز چمنی می شناختند و برای بیشتر مردم تا به امروز این نگین آرام بخش به نظر می رسد. در افسانه ها آمده است که یکی از فواید استفاده از این جواهر آن است که در درمان مارگزیدگی کمک می کند.
حکایت بر این بوده است که مردم باور داشتند که زمرد چشم های مارها را کور می کرده و در نتیجه اگر از جواهراتی که بر آنها این نگین به کار رفته بود استفاده می کردند، دچار بیماری نمی شدند. به همین دلیل است که اغلب ایرانیان این گوهر را خوش یمن می دانند و از آن در مهمترین مراسم زندگی خود استفاده می کنند.
ولیکن باید اشاره کرد که دانشمند بزرگ ایران زمین، ابوریحان بیرونی، بر خلاف گفته های مردم ثابت می کند که این داستان واقعیت ندارد چون زمانی که ماری را همراه با چند عدد زمرد در قفسه بگذاریم، آن مار کور نمی شود.
لازم به ذکر است که بزرگترین زمرد (عکس فوق) موجود در جهان ۲ کیلوگرم وزن دارد و در موزه توپ کاپی استانبول، ترکیه نگهداری می شود. این نگین را باید در نور بسیار کم مشاهده کرد زیرا که نور به آن حرارت می دهد و باعث ایجاد ترک های کوچک و یا شیارهای نازک می شود.
یکی از خواص حیاتی برای این گوهر وجود آب در آن است. هنگام تشکیل بلور، رطوبت زمین برای کمک به منجمد شدن سنگ نیاز است و حدود یک درصد آب در آن محصور شده و این باعث شکنندگی سنگ می شود. با وجود اینکه سختی آن در مقیاس مو 8 است، نسبت به نگین های گرانبهای دیگر شکننده تر است.
امروزه گوهرشناسان و تراشکاران باید تلاش بیشتری برای تشخیص و ارائه زمرد طبیعی انجام دهند. امروزه استخراج مقدار آشکار آن که از معادن روسیه، برزیل، ماداگاسکار و مهمتر از همه کلمبیا انجام می گیرد دارای ناخالصی های متفاوتی هستند که بر تشخیص اینکه از چه معدنی این نگین حاصل شده تاثیر بسیاری دارد.
علاوه بر آن چون تقاضای این نگین در بازار جهانی زیاد است، در اوایل قرن بیستم، تعدادی شروع به ساختن این نگین به صورت تصنعی (Synthetic) و یا مرغوب تر کردن کیفیت آن شدند.
این گوهر نادر به طور طبیعی ناخالصی های زیادی در خود انباشته و این خود یکی از نشانه های طبیعی بودن نگین است. اگر زمردی را مشاهده می کنید که بسیار پاک و خوش رنگ است، آن ممکن است بدل یا دست ساز باشد.
گوهرشناسان با دستگاه های خاص خود با مشاهده آن در آزمایشگاه ها، در پی پیدا کردن ناخالصی هایی هستند که منحصر به فرد زمرد است، به عنوان مثال یکی از ناپاکی هایی که در نگین کلمبیا دیده می شود سه فاز نام دارد و وقتی سنگی را از معدن هند نگاه کنید پدیده دو فاز را در آن مشاهده می کنید. اصطلاح سه فاز اشاره به ناخالصی دارد که در مشاهدات آزمایشگاهی آن همانند سه حباب دیده می شود.
زمرد اولین جواهری است که چه بلور خام و چه تراش داده شده را با حرارت و رنگ های شیمیایی تغییر می دهند. اگر آن ناخالصی های زیادی در خود در بر داشته باشد، با کمک لیزر، ناپاکی را خرد کرده و بیرون می آورند و در مکان و یا مسیر شیاری (ترکی) که ایجاد شده روغن آغشته به رنگ سبز را تزریق می کنند.
استفاده از این روش، امروزه بسیار مرسوم می باشد زیرا نه تنها رنگ و مرغوبیت آن بالا می رود و بلکه همانطور که در متن بالا گفته شد با قیمت بالاتری به فروش می رود.
متداولترین نوع تصنعی یا سنتتیک آنDoublet (دوبل) نام دارد. در دوبل، نگین به دو قسمت تقسیم می شود، قسمت بالا یا تاج نگین که از زمرد است و قسمت پایین (سنوچه) نگین که بیشتر مواقع شیشه و یا کوارتزی بی رنگ است.
در نتیجه گوهرشناسان باید سنگ مورد بررسی را از کناره های آن نگاه کنند تا این پدیده و چسبی که زده شده را به وضوح مشاهده کنند و تشخیص دهند.
به دلیل داشتن ناخالصی های بسیار و برای بروز دادن رنگ مرغوب تر، آن را به نوع خاص خود تراش می دهند و به آن تراش زمرد می گویند. بیشتر مواقع مستطیلی است که لبه های آن تیزی ندارد.
این تراش طوری مشهور شده است که گاهی دیگر نگین های تراش خورده را به اصطلاح “تراش زمردی” نام می برند ولیکن ممکن است آن یاقوت یا هر سنگ قیمتی یا نیمه قیمتی دیگری باشد. تراشکاران در طول تاریخ سعی کرده اند برای بروز رنگ خوشایند، آن را با زخامت بیشتری (در اصل حجیم تر) بتراشند و بلعکس اگر بلور پررنگ ولی ناپاک است آن را نازک تر می تراشند تا بتوانند ناخالصی سنگ را بیرون از جواهر جابگذارند.
این گوهر پنج هزار ساله مشهور به گوهر سلطنتی است، چرا که سمبل جاودانگی است. امیدواریم که بیننده نیز با مشاهده زیبایی این نگین، خود را در آن سهیم بداند.
هر خاک که در دست گرفتی همه زر شد شد لعل و زمرد ز تو سنگی که گزیدی
مولانا (دیوان شمس)
نویسنده: سرکارخانم هاینوش آبدیان، گوهرشناس و فارغ التحصیل دانشگاه بوستون
ترجمه و ویراستاری: سرکارخانم نائیری بالایانس، دانش آموخته علم اطلاعات و دانش شناسی
آخرین عکس این مقاله یک سنگ راف زمرد به وزن 442 قیراط از کلمبیا است. جهت بالابردن اطلاعات عمومی خود و مطالعه درباره سنگ های گرانبهای دیگر می توانید به صفحه گوهرشناسی در وب سایت شهر گوهرها مراجعه کنید.
هم اکنون می توانید این مقاله را از طریق واتساپ و تلگرام… به اشتراک بگذارید: