یاقوت کبود با نام انگلیسی sapphire و رنگ مشهور و زیبای آبی، زرد، نارنجی و سبز با سختی 9 از خانواده کوراندوم یکی از گوهر سنگ های گرانبها است.
در یک نگاه
- خانواده سنگ: کوراندوم
- ساختار بلورین: هگزاگونال
- ترکیب شیمیایی: Al2O3
- انکسار نور:1.77
- انکسار مضاعف: دوبل
- سختی: 9
- وزن مخصوص : 4
- شفافیت: شفاف
ای شب تابستانی، که مهتاب روشنایی بخش بر تاج آسمانی یاقوت نشسته لبخند می زند.
The summer night, has a smile of light, and she sits on a sapphire throne
یاقوت کبود یکی از نگین های گرانبهایی است که در نوشته ها و اشعار شرقی بیش از هر گوهری ذکر شده است. در فرهنگ غربی نیز از اهمیت خاصی برخوردار بوده و به عنوان نماد شرافت، حقیقت و ملکوت آسمانی مورد استفاده روحانیون قرون وسطی بوده است.
این خصوصیات تا به امروز نیز مورد توجه قرار می گیرد زیرا که مردم در سراسر جهان باور دارند، کسی که یاقوت کبود به همراه خود داشته باشد می تواند عادلانه قضاوت کند. در سال 1981 وقتی که پادشاه چارلز تصمیم گرفت انگشتری با مرغوب ترین نوع آن به همسر سابق خود، پرنسس دایانا، هدیه دهد، محبوبیت آن بیشتر شد.
در طول تاریخ اسامی متفاوتی به آن داده شده که مهمترین آنها Sapphirous است که در زبان یونانی به معنی رنگ آبی مشهور می باشد. البته امروزه می دانیم که آن به هزاران رنگ مختلف در دنیا وجود دارد، و به همین دلیل به تمامی رنگ های آن (به غیر از قرمز) یاقوت می گوییم.
به عنوان مثال یاقوت زرد، نارنجی و یا سبز. یاقوت، تنها در زبان فارسی به درستی به کار برده می شود، چراکه آن را به عنوان گروه خانواده بزرگ کوراندوم با در نظر گرفتن تمامی رنگ ها به علاوه رنگ قرمز، به کار می بریم. ولیکن در فرهنگ غربی یاقوت قرمز Ruby و تمامی یاقوت های دیگر از جمله یاقوت کبود، Sapphire خوانده می شوند.
علاوه بر شهرت عاطفی این نگین، آن خواص فیزیکی دارد که در دنیا آن را منحصر به فرد نموده است. مهمترین آن داشتن سختی 9 در مقیاس مو است، این اصل آن را تبدیل به دومین سخت ترین شی دنیا می کند (اولین برلیان است).
مسلماً بعد از زیبایی و پاکی آبی آسمانی یاقوت، خراش ناپذیر بودن آن، ویژگی قابل تحسینی است که اشتیاق مردم را برای در بر داشتن آن بیشتر می کند. افزون بر آن، این سنگ در مقابل اسیدهای مختلف و حرارت نیز ایستادگی نشان می دهد و به هیچ وجه از بین نمی رود.
شایان ذکر است که تفاوت بسیار سریع و ناگهانی آن از دمای سرد به گرم و یا منتقل کردن آن از گرمای زیاد به سرمای یخبندان ممکن است باعث ایجاد ترک های کوچک و بزرگ در یاقوت شود، که این خود در ارزیابی نگین اثر منفی قابل توجهی دارد.
اکسید آلومینیومی که 1.89 درصد آهن داخل آن باعث ایجاد مرغوب ترین رنگ آبی آسمانی می باشد در تونالیته های روشن تا تاریک وجود دارد. ناخالصی ها عامل دیگری هستند که بر رنگ گوهر تأثیر می گذارند، هرچه ناپاک تر باشند تیره تر و هرچه تهی از عوامل خارجی باشند درخشنده تر و شفاف تر دیده می شوند.
همانند یاقوت قرمز، ناخالصی هایی از جنس نگین های متفاوت می تواند در آن محسور شده و باعث تغییر رنگ و یا ترکیبی مانند آبی مایل به سبز را ایجاد کنند. به عنوان مثال با آزمایشات متعدد انکسار نور و انکسار مضاعف نگین مهمانی که در داخل یاقوت است، می توان آموخت که آن زبرجد، کوارتز و یا زیرکوین است.
لازم به ذکر است که اگر به جای آهن عناصری دیگر در آن وجود داشته باشند، یاقوتی که در طبیعت طی هزاران سال به آرامی منجمد شده و به دست می آید، می توان هزاران رنگ یکنواخت و یا ترکیبی را مشاهده کرد.
در صنف طلا و جواهر، بیشتر از تونالیته های سبز، زرد و سفید استفاده می کنند. اصناف دیگر نیز بهره مندی زیادی از یاقوت سفید دارند، به عنوان مثال، ساعت سازان مشهور همانند SwissArmy و یا Van Cleef & Arpels بیشتر از همه انواع رنگی و سفید این نگین را استفاده می کنند.
به خاطر سختی، نوع رنگی آن را برای جایگزین تزیینی شماره های ساعت و بی رنگ آن را به عنوان محافظ عقربه های خود در مقابله با باران و یا خراشیدگی که بر اثر استفاده مکرر ممکن است پیش بیاید، استفاده می کنند.
مرغوب ترین یاقوت کبود در معادن سریلانکا و برمه یافت می شود. ولیکن یاقوت هایی که از کشورهای سریلانکا و کشمیر استخراج می شوند، اگر رنگ سفید و یا بی رنگ با شفافیت کافی را داشته و 57 وجه را بر روی آن به خوبی تراشیده باشد، می تواند به عنوان مشابه برلیان ایفای نقش کند.
در اوایل قرن بیستم تقاضای فروش این نگین طوری زیاد شد که تولید کنندگان شروع به آزمایش روش هایی برای ساخت سنتتیک و یا پررنگ کردن نوع بی رنگ آن شدند. بدون شک پررنگ کردن یاقوت سفید در کوره ها آسان تر و کم هزینه تر است.
افزایش رنگ به این صورت برای نگین های ریز به کار می رود و البته طوری انجام می شود که رنگ آبی که سرانجام به دست می آید طی زمان تغییر نکرده و زیبایی خود را نگه می دارد.
همزمان سنتتیک هایی بوجود آمدند که بسیار شبیه اصل طبیعی بوده اند. رایج ترین نحوه ساخت این نگین در کارخانه ها از نوع Flame Fusion است، در این روش یاقوت کبودی که طی هفته ها شکل می گیرد، تنها از نظر ناخالصی های موجود در سنگ با نوع طبیعی خود تفاوت دارد.
گوهرشناسان از این واقعیت استفاده کرده و می توانند برای تعیین هویت نگین از ناخالصی هایی مانند پارچه ابریشمی(silk)، اثر انگشت، حباب هایی مشابه دونات و روتیل های متفاوت قدم های مستحکمی بردارند.
ناخالصی های حباب همانند آنهایی که با آب صابون در منزل درست می کنید طبیعی دیده، اما اگر برای بهبود رنگ آنها را حرارت داده تبدیل به دونات های رنگی می شوند، در نتیجه Treated به حساب می آیند.
روتیل هایی که به عنوان مهمان در یاقوت محسور شده اند، اگر موازی بوده طبیعی و اگر منحنی بودند نگین سنتتیک تشخیص داده می شوند. در کوراندوم های سنتتیک به خصوص یاقوت کبود نوعی ناپاکی به نام silk وجود دارد که مخصوصاً در نگین های دست ساز به خوبی دیده می شوند.
اثر ابریشمی زمانی بوجود می آید که نگین یک بار در دستگاه منجمد شده ولی رنگ مرغوبی را ندارد، در نتیجه مجدداً در معرض گرما قرار می گیرد که این خود باعث نزدیک شدن نگین به نقطه ذوب خود می شود و در اتمام کار وقتی آن دوباره منجمد شده، بر کنار وجه های تراش داده شده اثراتی همانند پارچه ابریشم دیده می شوند.
گوهرشناسان یاقوت کبودی را که آبی آن شفاف، درخشان و پاک باشد واقعا ملکوتی می دانند. این گوهر هر چه بزرگ و همواره دارای ناخالصی کمی باشد که به تالالو و جلوه سنگ آسیب نرساند و آبی خوش رنگی را نیز داشته باشد که هیچ نوع ترکیبی از سفید و یا سبز در آن مشاهده نشود، گرانبهاتر به حساب می آید. متخصصان تأکید بر داشتن ناخالصی هستند، زیرا که اگر نداشته باشد به معنای شیشه بوده و بدل می باشد.
اگر زمانی یاقوت کبودی را در دست گرفتید، به آن بنگرید تا خصوصیاتی همانند شرافت و حقیقت زندگی و شگفتی آن را که علم قادر به درک و اندازه گیری نیست، درون خود جویا باشید.
نویسنده: سرکارخانم هاینوش آبدیان، گوهرشناس و فارغ التحصیل دانشگاه بوستون
ترجمه و ویراستاری: سرکارخانم نائیری بالایانس، دانش آموخته علم اطلاعات و دانش شناسی
جهت بالابردن اطلاعات عمومی خود و مطالعه درباره سنگ های گرانبهای دیگر می توانید به صفحه گوهرشناسی در وب سایت شهر گوهرها مراجعه کنید.
هم اکنون می توانید این مقاله را از طریق واتساپ و تلگرام… به اشتراک بگذارید: