عقیق آشناترین سنگی که در کوهستان ها، کنار رودخانه ها و در اعماق قشر های متفاوت زمین بوجود می آید و به صورت انبوه در خدمت انسان قرار می گیرد
در یک نگاه
- خانواده سنگ: کلسیدنی
- ساختار بلورین: هگزاگونال
- ترکیب شیمیایی: SiO₂
- انکسار نور: 1.54-1.55
- انکسار مضاعف: Agg
- سختی: 7-6.5
- وزن مخصوص : 2.60-2.65
- شفافیت: نیمه شفاف تا کدر
گروه بسیار بزرگ عقیق ها هستند که خود انواع مختلفی را دربر می گیرند. این نگین ها جزو خانواده کلسیدنی به حساب می آیند. کلسیدنی ها به نوبه خود عضو مایکروکریستالین – خانواده بزرگ کوارتزها – هستند.
به همین دلیل است که بیشتر مواقع آن ها را انواع نیمه شفاف و یا کدر کوارتزها به شمار می آورند. فرمول شیمیایی عقیق ها همانند دیگر اعضای خانواده خود، اکسید سیلیکون است، تفاوت اصلی کلسیدنی ها (به خصوص عقیق ها) با نوع کوارتزها که مکروکریستالین هستند، نوع پیوند عناصر تشکیل دهنده کریستال های آن است.
مایکروکریستالین ها را می توان کریپتوکریستالین نیز نامید. تفاوت اصلی بین مایکرو و مکروکریستال ها نوع منجمد شدن کریستال های تشکیل دهنده این دو نوع هستند.
ساختار بلور کریستال ها در مکروکریستال ها طوری با فاصله و بزرگ است که به راحتی می توان با چشم غیر مسلح نیز آن را مشاهده کرد. ولیکن این ساختار در مایکروکریستالین ها آنقدر ریز و فشرده است که نمی توان آن را بدون استفاده از میکروسکوپ مشاهده کرد.
با وجود این نوع ساختار بلورین، عقیق هایی که نیمه شفاف هستند، بیشتر مواقع متخلخل نیز می باشند و این خود باعث عبور و منعکس شدن نور در این نگین ها شده است. لازم به ذکر است که این خلل و فرج ها، به نوبه خود سختی نگین را پایین آورده و باعث شکنندگی آن می شوند.
کلسیدنی ها نام خود را از بندری با نام کلسیدون در کشور ترکیه گرفته اند. آنها کمی شفاف و ژلاتین مانند حالت سیلیکون هستند که ساختاری مستحکم تشکیل شده از فیبرهای ریز و به هم پیوسته دارند.
در نتیجه زمانی که به آنها ضربه وارد می شود، همیشه در جهت فیبرها شکسته شده و به دو نصف تقسیم می شوند. علاوه بر آن در نقاط شکاف چهره ای موم مانند پیدا می کنند و برق ضعیفی دارند.
بیشتر مواقع زمانی که خالص و تک رنگ هستند و عناصر دیگری در آنها محصور نشده اند با رنگ هایی شیری، خاکستری، کمی آبی و زرد در طبیعت دیده می شوند. البته انواع دیگری نیز وجود دارند که حالت رگه رگه دارند و یا حلقه هایی از یک رنگ با تونالیته های پررنگ تا کم رنگ دیده می شوند.
نوعی دیگر با داشتن ناخالصی هایی همانند آهن و یا منگنز در خلل های نگین سفید رنگ باعث بوجود آمدن چهره ای درخت مانند می شوند.
شایان ذکر است که مجزا کردن انواع این نگین ها حدود دویست سال است که رواج پیدا کرده، اما این گروه نگین ها بیش از سه هزار سال است که مورد استفاده تمدن های بین النهرین همانند سومری ها بوده و در کشورهای بزرگ تاریخی همانند مصر، یونان، هند و ایران مورد اهمیت تجار آن زمان بوده است.
پلینی، دانشمند بزرگ یونانی، در نوشته های خود در مورد عقیق ها با اهمیتی خاص صحبت کرده و گفته است که جام هایی که از این نگین تراشیده می شوند، مورد استفاده اعیان و اشراف این کشور بوده و دارای ویژگی خنک کردن هر نوشیدنی را داشته اند.
اولین معدن عقیق های گوناگون در هندوستان کشف شد و از آنجا به ایران باستان و بعدها به مصر نیز برده شد. تراشکاران آن زمان می توانستند به آسانی آن را سوراخ کرده و به عنوان گوی های کوچک و بزرگ در گردنبند ها و دستبندها استفاده کنند.
به غیر از کاربرد این نگین ها در زیورآلات، از آنها برای دسته های چترها، عصاها و حتی قاشق و چنگال نیز استفاده کرده اند. در طول تاریخ قوطی های کوچک را شاهد بودیم که برای نگهداری دارو ها و یا کبریت ها استفاده می شد.
امروزه نیز عقیق ها با رنگ آمیزی های متفاوت برای ساختن شمعدان ها، گلدان ها و کاسه ها در ابعاد مختلف و برای کاربردهای گوناگون به کار برده می شوند.
در زبان لاتین به آن عنوان Acates (Agate) می دهند که خود بر گرفته از نام رودخانه ای در سیسلی در کشور یونان است. گفته می شود که در اطراف این رودخانه گوی ها و کلوخه های عقیق های رنگارنگ وجود داشته که با جمع آوری و تراشیدن، آنها را با ملت های اطراف خود در میان گذاشته و باعث شروع تجارت انبوه عقیق ها شده اند.
ایرانیان به تمامی انواع کلسیدنی هایی که در طی سال ها برای زیورآلات خود و یا به عنوان مهرهای دولتی استفاده کرده اند، عقیق نامیده اند.
محبوبیت عقیق نزد ایرانیان تا به امروز نیز ادامه دارد و دلیل اصلی آن این است که حضرت محمد (ص) یک انگشتری از عقیق قرمز همیشه به دست داشته و باور داشته که دعاهای خود و هر کسی که عقیق به دست دارد هزاران بار بیشتر شنیده می شوند و همچنین محافظ جان وی بوده است. علاوه بر آن امروزه باور دارند که برای جلوگیری از هر نوع بیماری مفید است و به بهبود خواب نیز کمک می کند.
در متن فوق ذکر شد که عقیق ها بیشتر از هر نگینی در اقصی نقاط جهان پیدا می شوند و با تنوع خود، انسان ها را شیفته خود کرده اند. بیش از دویست نوع آن با رنگ های متفاوت و ناخالصی های مختلف وجود دارند که هر یک اسامی خاص خود را دارند. بعضی از آنهایی که محبوب تر به شمار می آیند، بیشتر در جواهرات استفاده می شوند و اسامی آنها شناخت ویژه ای پیدا کرده اند.
گرانبهاترین عقیق از نوع آبی روشن است، حتی بعضی مواقع آبی مایل به سفید نیز دیده می شود. جذابیت آن میان جواهرسازان و گوهرشناسان به دلیل کمیاب بودنش بیشتر شده است. این نگین آبی آسمانی ممکن است ناخالصی هایی سفید رنگ را به صورت خطوط منحنی در خود محصور کرده باشد که به آن لیس (Lace Agate) و یا عقیق توری مانند گفته می شود.
نوع سبز رنگ آن که نیمه شفاف است کریزوپریز (Chrysoprase) نام دارد. خوش رنگ ترین آن سبزی همانند سیب سبز را دارد. البته باید ذکر شود که حدود صد سال است که استخراج این نگین توقف پیدا کرده، زیرا که مقدار انبوه و مقرون به صرفه آن دیگر وجود ندارد. گونه ای سبز پر رنگ همانند سبز چمنی وجود دارد که به آن پلاسما (Plasma) می گویند.
یشم (Jasper) سبز رنگی که کدر است و هیچ نوع نوری از آن نمی گذرد، نوع دیگری از عقیق سبز است که تونالیته تیره تری را نشان می دهد. اگر در طبیعت کمی ناخالصی آهن به صورت نقطه های ریز و درشت به این رنگ نگین افزوده شود، نام این نگین به سنگ خون (Blood Stone) تغییر می یابد.
رنگ مشکی این گوهر نیز به نوبه خود محبوب بوده و شناختی معنوی داشته است. عقیق مشکی که رنگی یک پارچه از خود نشان می دهد به اونیکس (Onyx) معروف است.
گفته می شود که ملکه ویکتوریا، انگلستان، زمانی که خبر فوت شوهرش را دریافت کرد، از آن پس فرمان ساخت و استفاده جواهراتی را داد که در آن ها اونیکس بیشتر از هر نگینی به کار گرفته شده بود.
از آن زمان تا به حال آن با نام «گوهر سوگواری» مشهور شده است. اگرچه ممکن است زمان تشکیل بلور عقیق لایه هایی از رنگ سفید و یا قرمز پیوسته به قسمت مشکی منجمد شده و باعث بوجود آمدن نگینی با منحنی هایی مشکی و سفید و یا قرمز شوند.
در هر دو صورت گوهر جدید لایه به لایه، سارداونیکس (SardOnyx) نام گذاری شده است. لازم به ذکر است که زیبایی این نگین زمانی به طور کامل دیده می شود که تراشکاران توانسته باشند بر روی یکی از لایه ها حکاکی های شگفت انگیزی از چهره های پادشاهان و ملکه های دوره باستان (همانند مصر و یونان) و یا نبردهای افسانه ها را به ظرافت به تصویر کشیده باشند.
همان طور که پیشتر بیان شد، عقیق هایی که آهن و یا منگنز را در بر می گیرند، نگین هایی با زیبایی منحصر به فردی بوجود می آورند. آنها خود شیری رنگ و یا سفید هستند که با وجود خلل و فرج های ساختار آن مواد دیگری به عنوان مهمان وارد نگین مورد نظر شده و در حالت های مختلف منجمد می شوند.
اگر آهنی که رنگ مشکی دارد با خطوطی درخت مانند دیده شود، آن را عقیق شجری (Dendritic Agate) می نامند و اگر منگنز با رنگ سبز خود همانند جلبک های دریایی منجمد شود، به آن عقیق موس (Moss Agate) می گویند.
کارنلین (Carnelian) محبوب ترین نوع عقیق به شمار می رود که به دلیل وجود عنصر آهن رنگ قرمز را دارد. مرغوب ترین این سنگ در هند و آمریکای جنوبی کشف شده و بیشتر مواقع نیمه شفاف است، ولیکن هر چه کدرتر شود رنگ قرمز آن تیره تر شده و به رنگ جگری نزدیک می شود که در این صورت به آن نام سارد (Sard) را اختصاص می دهند.
رنگ قرمز یکنواختی را که در این نگین مشاهده می کنید از تونالیته های مایل به سفید تا نارنجی کم رنگ نیز دیده می شود. در زبان فارسی به سارد عقیق یمنی کبدی و به مابقی کارنلین ها عقیق یمنی گفته می شود. شایان ذکر است که گونه ای از این گوهر همانند نوع آبی خود ممکن است رگه ها و یا خطوطی منحنی شکل به رنگ های زرد و مشکی و یا سفید در خود منجمد شده باشند که در این صورت به آنها عقیق سلیمانی یا باباقوری گفته می شود.
جذاب ترین عقیق ها از نوع اسلایس ها هستند. این عقیق ها به صورت حلقه حلقه تراشیده و نمایش داده می شوند زیرا که زیبایی منحصر به فرد آنها در وجود حلقه ای گرد نیمه شفاف وابسته به حلقه گرد دیگری که به طور کامل شفاف می باشد است.
بیشتر مواقع آن لایه هایی که نور از آنها گذر کرده سفید و یا شیری هستند و لایه های دیگر رنگ قرمز، خاکستری، زرد و قهوه ای را همراه خود دارند.
مهارت تراشکاران در این زمان بیش از هر چیزی دیده می شود چنانچه قابلیت آن را دارند که اشکال حیرت انگیزی که طی میلیون ها سال داخل بلور جاودان شدند، برای بینندگان به تصویر کشند. با مشاهده این اسلایس ها می توان دنیایی سحرآمیز حاوی از گندمزار، دریایی پر تلاطم، آفتابی درخشان و حتی تشابهاتی از حیوانات مختلف را تجسم کرد و البته جواهرسازان همین کار را هم انجام داده و برای ارائه جواهری مدرن و فانتزی از این عقیق ها استفاده می کنند.
در متن پیشین ذکر شده است که گروه عقیق ها ساختار بلورین مملوء از خلل هستند و در میان فیبرهای تشکیل دهنده آنها فاصله وجود دارد. این خود باعث می شوند که زمینه مناسبی برای رنگ کردن نگین ها بوجود بیاید. امروزه مخصوصاً سنگ های اسلایسی را به راحتی با محلولی شیمیایی حاوی آبی، بنفش و صورتی آغشته و رنگ آمیزی می کنند.
تمامی اعضای گروه عقیق ها سنگ هایی نیمه قیمتی به شمار می روند و در تمامی نقاط جهان کشف شده و استخراج می شوند. به دلیل وجود انبوه این نگین و گوناگونی چهره های آنان برای کولکسیونرها و کسانی که در صنف جواهرات مشغول به کار هستند تشخیص دادن بهترین نوع برای طراحی هایشان همواره کاری بسیار دشوار است. ولیکن امیدواریم که با ارائه جواهراتی منحصر به فرد جلب توجه کرده و زیبایی این نگین ها را به طور فوق العاده نشان داده باشیم.
جهت بالابردن اطلاعات عمومی خود و مطالعه درباره سنگ های گرانبهای دیگر می توانید به صفحه گوهرشناسی در وب سایت شهر گوهرها مراجعه کنید.
هم اکنون می توانید این مقاله را از طریق واتساپ و تلگرام… به اشتراک بگذارید: